Một trong những thú vui nhàn hạ của con người, Á Đông nói riêng, là thú chơi cá cảnh. Qua nhiều thế hệ, thú chơi cá cảnh đã được nâng lên tầm nghệ thuật cao, song song với khiếu mỹ quan được nâng cấp của nhân loại.
Nói về nghệ thuật chơi cá, trong đó có hai trường phái. Một là chơi cá cảnh, hai là chơi hồ cảnh. Người chơi hồ chủ yếu là trang trí hồ với đá, đèn, non bộ, hoa, lá, cỏ, rong, rêu và cá chỉ là thứ phụ dùng để điểm xuyết. Thành phần thứ hai là chơi cá cảnh. Đây là những người có kiến thức về cá. Cái hồ đối với họ cũng quan trọng, nhưng mục đích của nó là dùng để nâng cao vẻ đẹp của những con cá nhẹ nhàng, thướt tha rong chơi bên dưới. Phạm vi của bài nầy sẽ trình bày một ít nhãn quan về "cá". Đặc biệt là cái Koi (lý ngư).
Một trong những loại cá cảnh được ưa chuộng và mệnh danh "Living Jewel" là cá Koi, một loại cá đẹp, hiền và dễ nuôi. Cá koi xuất phát từ vùng ao hồ nước ngọt, thuộc loại carp, nhưng qua nhiều thế hệ, chúng mang rất nhiều màu sắc, thích hợp với mỹ vị của nhiều người.
Về nghệ thuật thưởng thức cá Koi thì thiên hình vạn trạng. Nhưng nói chung, nếu có kiến thức thì ai cũng sẽ nhận biết một con cá đẹp khi được thấy nó. Chưa nói về từng loại, một con cá đẹp thì giống như một phụ nữ hoàn hảo. Nó phải có đủ 3 điều kiện.
1) Dáng đẹp: không mập, không gầy, không dài, không ngắn. Thường thì cá mái sẽ đẹp hơn cá đực lúc còn nhỏ bởi vì bụng hơi bầu, đầy đặn hơn nên dáng đẹp hơn lúc bơi. Nhưng khuyết điểm là sau khi qua mùa sinh nở, nó sẽ dễ bị deformed. Hai bên bụng mập gầy không còn cân xứng, thân mình có vẽ cong đi nên mất vẽ đẹp trong mắt người quan thưởng. Trong khi đó con đực sẽ giữ được thân hình của nó, dù đôi khi hơi dẹp và dài. Muốn biết cá đực hay mái thì ít nhất phải nuôi đến 1 năm hơn.
2) Vẩy và vi đẹp. Người ta nói rồng đẹp nhờ râu, cá đẹp nhờ vi. Trong quá trình lớn lên, cá có thể bị mất vảy bởi vì cọ xát với đá, hoặc là lúc di chuyển người ta lở tay là rơi vảy. Một khi vảy cá bị mất, nó không mọc lại nữa. Đây là thêm một lý do nữa cho cách chơi hồ sẽ được trình bày sau. Vi cá cũng đặc biệt quan trọng. Vi dài, mạnh khỏe, không bị xướt, rách, nổi hột và tạp sắc.
3) Tính tình. Một con cá đẹp ngoại hình hoàn hảo, nhưng nếu nó bơi không nhẹ nhàng, ăn mồi không bình tỉnh, nhát và hay giật mình thì sẽ giảm bớt giá trị.
Ở trên là bàn về đại cương cái koi và những nét thẩm quan của nó. Kế tiếp là loạn bàn về một vài loại Koi được ưa chuộng.
Đệ nhất cá vua Kohaku
Nếu nói cá Koi là loại cá vua trong những loài cá cảnh, thì Kohaku là vua của vua. Kohaku trong tiếng Nhật là "Hồng Bạch" hán việt. Những người chơi cá cảnh lâu năm đặc biệt ưa chuộng loại cá nầỵ Một là bởi vì chúng rất nhiều, nên khi một con kohaku hoàn hảo xuất hiện, tất cả ngư thạch xung quanh sẽ như quần tinh ủng nguyệt, mà kohaku là một mặt trăng dịu dàng vừa lộ diện.
Cá Kohaku đẹp phải có vảy trắng tinh khiết như tuyết đầu mùa vừa rơi, vảy đỏ thì phải thẩm như máu vừa chảy, không nhạt, không đậm, không loang, không hẹp. Vân đỏ trên mình cá phải như bức tranh của một họa sĩ lành nghề. Người ta chia vân cá Kohaku ra làm 2 loại: vân tròn và hình chớp. Vân tròn thì những hình trên mình cá luân phiên quyện vào nhau, nhẹ nhàng, dịu dàng như rừng thu xích diệp. Hình chớp là mẫu theo tia chớp lúc mưa dông. Hình thẳng, nhọn, mạnh và khí thế. Dù là vân nào đi nữa, cá kohaku cũng phải được hài hòa từ đầu tới đuôi. Nếu vi mà được điểm hồng thì càng haỵ
Một giống kohaku đặc biệt là "Tancho Kohaku". Đây là con kohaku trắng toàn thân, trên đầu mang vòng tròn đỏ như lá cờ của Nhật Bản. Vòng tròn càng tròn, càng đỏ thì giá trị càng cao. Những con kohaku ngoại hạng đoạt giải quốc tế người ta dùng để phối giống có thể có giá trị từ $50K - 300K USD.
Vài hình ảnh cá kohaku: http://www.champkoi.com/koi_for_sal...i BNS''Chủ đề cấm tại BNS'=&price=4500-*&sku=
Sau kohaku, những loại cá được ưa thích như Showa, Sanke, Goshike, Ochiba Shigure, Shusui, Platinum Ogon, etc. Đa số tất cả các loại cá đều có thể trở thành "Tancho", i.e. Tanch Showa, tancho Shusui, etc, nếu nó mang 1 cái tancho trên đầu. Giá trị của con cá sẽ tăng vọt.
Sau đây, tôi xin được trình bày vài quan điểm thưởng thức cá koi cảnh. Nói về nghệ thuật thưởng thức cá thì muôn vàn cách. Nhưng tựu chung thì có hai loại: mở mắt nhìn cá và nhắm mắt nhìn cá.
Một con cá đẹp thực sự là một niềm vui trong cuộc sống. Ta chăm sóc nó từng ngày, chờ nó ăn no lớn lên quanh quẩn mỗi khi ta xuất hiện, nếu chú cá lớn lên trở thành một tuyệt sắc lý ngư thì niềm vui được nhân lên gấp bội. Một con Tancho Kohaku nhẹ nhàng vùng vẩy dưới ánh trăng sẽ làm hao tốn biết bao nhiêu là rượu với trà cho khách thưởng ngoạn. Nếu con ấy lại là Ginrin Tancho, cá Tancho Kohaku được độc quyền với tên gọi Tancho, thì lớp vảy lấp lánh bằng bạc thủy ngân lập lòe lung linh nguyệt sắc đến vầng trăng trên cao cũng vì nó mà phai nhạt mấy phần.
Một loại cá khác là Tancho Goshike, ngũ sắc lý ngư. Con cá năm màu. Lưng màu đen tuyền, vi màu vàng, mắt màu xanh, bụng màu trắng và vòng tròn vành vạnh màu huyết dụ trên đầu. Khi nó bơi, ta tưởng chừng như một con tiểu long đang vùng vẩy lướt sóng. Nó như phụng hoàng ngự giữa bầy gà trong hồ nước xanh biếc. Một con Tancho Goshike đẹp quả thật như người ta nói "khả ngộ bất khả cầu". Những con cá tuyệt sắc làm cho ta cám ơn cuộc đời, cám ơn thiên nhiên đã ban phát cho loài người vưu vật.
Nhưng. Như người ta nói, "the best 'Chủ đề cấm tại BNS''Chủ đề cấm tại BNS''Chủ đề cấm tại BNS' organ is your brain." Bên cạnh những bảo bối làm đỏ mắt tao nhân, những con cá mang tên đẹp như mơ làm ta rung động mà tức cảnh sinh tình. Một trong loại cá ấy là Ochiba Shigure. Hán văn là "Lạc Diệp Thời Vũ". Đúng như tên gọi. Một con Ochiba đúng điệu thì là da nền màu tro đậm, vân màu nâu đen, màu của lá phong cuối mùa thu. Tại sao "Lạc Diệp Thời Vũ"? Nhìn con Ochiba, ta thấy một bầu trời thu mây xám giăng giăng, tế vũ phảng phất rơi rơi lên mặt, không làm ướt áo thi nhân, nhưng ta choàng tỉnh giấc mơ với từng cơn gió thổi xao xác lá vàng cuối mùa về phía chân trời xa. Tiêu Sơ, người xưa nói thế. Hơn nữa, Ochiba là loại cá phàm ăn, mau lớn và lành tính nhất trong lý ngư.
Thêm một loại cá mang cho ta ảo ảnh nữa là Shusui. Thu Thủỵ Một loại cá không vảy, da nền màu thanh thiên hoặc lá cây nhạt, hai bên lườn hai sọc đỏ và trắng. (Có một loại cá nữa tên Asagi, "Thanh Thiên") Một bức tranh của tạo hóa. Ta thấy suối nước trong, chảy qua rừng tùng buổi vào đông, tuyết vừa rơi nên chưa lạnh, lãng đãng vài lá hồng diệp run rẩy trong gió chưa kịp rơi lúc cuối thu. Trong cái nắng cuối hạ dịu dàng, đám bông súng vội vàng nở cho hết, con Shusui nhẹ nhàng khuấy động nụ hoa trắng.
Haizzz. Nói đến đây, có lẽ ta đã thấy sự quan trọng của một cái hồ để nuôi cá. Một cái hồ đúng điệu thì vừa đủ, không quá lớn, nhưng đừng quá nhỏ. Chung quanh nên có cây cao bóng mát đừng để nắng chói. Bờ hồ đừng nổi cao, sẽ cản ánh mắt. Đá nên dùng loại dễ sanh rêu. Dưới hô ngọai trừ dụng cụ lọc nước, một ít bèo và bông súng hoặc sen thì đừng nên có gì khác. Nước nên chảy nhẹ, có van điều khiển, mỗi tiếng đồng hồ lọc hết nước 1 lần là đủ. Một cái hồ đúng cách để cá sống mạnh khỏe thì nước tự trọng leo lẻo, cá nhẹ nhàng bình tỉnh, tỉnh đình bay trên mặt. Tự nó là một nơi thanh lọc tâm hồn con người sau những giờ phút chơi vơi trong cuộc sống.