Ưa Khẩu Nghiệp Nhất 4rum
Phàm Nhân
10.000 mẫu rừng phòng hộ bị đốn trụi, tấm chắn cát cuối cùng của Đôn Hoàng gần như thất thủ
Tác giả: Vương Văn Chí, Lý Kim Hồng.
Dịch: Lưu Thị Ngọc Uyên
Cánh rừng gần như bị chặt sạch để trồng nho. Ảnh của phóng viên Lý Kim Hồng.
Văn phòng của lâm trường Dương Quan, nơi từng treo biển "trạm kiểm soát và bảo hộ rừng công ích trọng điểm quốc gia Dương Quan của thành phố Đôn Hoàng". Ảnh của phóng viên Vương Văn Chí.
Nhưng thân gỗ lớn bị chặt trong lâm trường, thân cây có đường kính hơn 30cm đổ lên. Ảnh của phóng viên Vương Văn Chí.
Sa mạc Taklamakan tại Đôn Hoàng có tổng diện tích rộng thứ sáu trong tám sa mạc lớn nhất ở nước ta, tính lưu động xếp hàng thứ nhất, mỗi năm ước tính mở rộng thêm 4 mét tổng thể về phía Đông Nam, nổi danh cùng lịch sử văn hóa của quốc gia. Dải rừng phòng hộ Tam Bắc ước chừng 20.000 mẫu có tên lâm trường quốc gia Dương Quan Đôn Hoàng (gọi tắt là lâm trường Dương Quan) là lá chắn xanh thứ nhất và cuối cùng của Đôn Hoàng.
Phóng viên điều tra của báo Tham Khảo Kinh Tế phát hiện, đường sinh mạng phòng gió chắn cát, tây chặn rồng cát, đông giữ màu xanh này đã liên tục bị chặt phá trên diện rộng suốt mười năm nay. Hơn 10.000 mẫu rừng phòng hộ đã bị chặt gần hết, nên đã mở ra một con đường rộng chừng 5km nối thẳng sa mạc Taklamakan với Đôn Hoàng.
Đầu tháng 1, phóng viên của báo Tham Khảo KInh Tế ghé qua lâm trường Dương Quan, chỉ còn trông thấy gió lớn cuốn tung cát vàng lướt qua dải rừng đã bị đốn trơ trọi, cát vàng đã vươn mình mở rộng về phía Đông. Tình cảnh cây ngã cát lấn, sa mạc ép người đã xuất hiện rõ ràng.
"Tây xuất Dương Quan thiếu bóng rừng", người dân bản xứ và các chuyên gia đều bật thốt, trơ mắt nhìn lá chắn cát cuối cùng của Đôn Hoàng chính thức thất thủ. Đầu Tây Bắc của hành lang Hà Tây bắt đầu đón nhận tai nạn sinh thái, ốc đảo bị bão cát ăn mòn.
Kiều đốn rừng ai thấy cũng sợ.
Lâm trường Dương Quan được xây dựng vào năm 1963, dưới chân Đôn Hoàng cổ tại Dương Quan, là cửa ải cần phải đi qua để đến Tây Vực và con đường Tơ Lụa phía Nam. Theo như giới thiệu, vị trí lâm trường Dương Quan đúng lúc là một miệng gió lớn, 70km về phía Đông là nội thành Đôn Hoàng, phía Tây lại dựa sát sa mạc Taklamakan.
Do tiếp giáp với sa mạc lớn khô hạn có điều kiện khắc nghiệt nhất Tây Bắc, khí hậu ở khu vực lâm trường Dương Quan khô hạn nặng, lượng mưa trung bình suốt nhiều năm chỉ có 40mlimet, lượng bốc hơi cao gấp 80 lần lượng mưa. Trong điều kiện khô nóng ít mưa, gió lốc thường xuyên nên mỗi năm, các cồn cát ở rìa sa mạc Taklamakan lai tiến thêm 4 mét về phía trấn Dương quan. Muốn bảo vệ Đôn Hoàng thì trước tiên phải bảo vệ Dương Quan. Dương Quan thất thủ thì bão cát quét thẳng một đường, xuôi theo sa mạc Gobi mà mở rộng hơn trăm dặm, Đôn Hoàng khó mà giữ được.
Theo như tìm hiểu, lâm trường Dương Quan trước kia là nơi đất cằn sỏi đá "lốc cuốn ngọn cỏ khô, sói hoang chui ổ cát". Trải qua bao đời nỗ lực, người dân Đôn Hoàng đã di dời hơn 300 cồn cát lớn nhỏ, chuyển hơn 2.000.000 mét khối cát đá, san bằng hơn 20.000 mẫu đất để trồng hơn 4.000.000 cây, ước chừng hơn 20.000 mẫu. Biến hoang mạc với những cồn cát trải dài xưa kia thành ốc đảo xanh tươi, thoát khỏi khốn cảnh "bão cát đuổi người đi". Lá chắn xanh kéo dài 17km2 xung quanh lâm trường Dương Quan đã ngăn cản bão cát kéo dài xuống thành phố Đôn Hoàng và đập nước Đảng hà.
Phòng tuyên truyền của lâm tường Dương Quan có nói, tổng diện tích bao gồm 2.570.000 mẫu, trải qua hơn 50 năm cố gắng, cuối cùng cũng xây dựng thành công dải rừng phòng hộ kéo dài ước chừng 5km, rộng 2km trong hoàn cảnh khắc nghiệt của sa mạc. Dải rừng phòng hộ này như một bức trường thành xanh mướt bảo vệ ốc đảo Đôn hoàng. Trong tài liệu của cục tài nguyên tự nhiên của lâm trường Dương Quan thuộc thành phố Đôn Hoàng (cực lâm nghiệp và thảo nguyên của thành phố Đôn Hoàng) có nói, là lâm trường theo dạng tưới tiêu nhân tạo lớn nhất thành phố Tửu Tuyền, tỉnh Cam Túc, tổng diện tích sinh thái của lâm trường Dương Quan trong năm 2019 là 1.330.000 vạn mẫu.
Từng qau tạp chí lâm nghiệp nổi ưu ái gọi lâm trường Dương Quan là "tấm gương xây dựng lâm trường nơi sa mạc toàn quốc", "Kiên cường nhưng vẫn sừng sững đứng trước sa mạc Taklamakan nhưng không bị bão cát nuốt chừng". Theo phóng viên tìm hiểu tận nơi cho hay, hơn 20.000 mẫu rừng phòng hộ gió lớn thổi không ngã, cát vàng đập không sụp nay đã bị hủy gần hết, cả dài rừng gần như bị đốn sạch.
Khu vực lâm trường Dương Quan nơi phóng viện đi qua, có thể thấy từng gốc cây bị cưa ra thành từng khúc. Cứ cách vài mét lại có từng chồng gỗ đã được cưa cụt nằm nghiêng ngả khắp cánh rừng. Từ kích thước của gốc cây, có thể đoán có cây to cỡ cái bát ăn cơm, nhưng có nhiều gốc với đường kính đạt tới 30 centimet, các cành cây bị vứt vương vãi cũng to như bắp tay người trưởng thành. Có nhân viên lâm trường chỉ vào đống gỗ đó, nói với phóng viên rằng lớp vỏ của những cây này rất tươi, hiếm khi có cây nào rỗng ruột, cành lá tươi tốt, phần lớn đều là cây khỏe.
Người dân địa phương biết chuyện đã chỉ ra và xác nhận với phóng viên, may mà vẫn còn hai mảnh rừng với diện tích không lớn lắm nằm ở phía Tây và Tây Nam của lâm trường. Cùng với hai hàng cây bên đường ở lâm trường và cây gian cách ở vài nơi. Hai nhân viện từng làm việc ở lâm trường Dương Quan hơn 20 năm nói với phóng viên là từng tận mắt nhìn thấy Dương, cây Sanh và Hồ Dương bị đốn từng mảnh. Các cây bệnh và già chết chỉ chiếm một phần rất nhỏ. Vô số cây khỏe bị đốn như cắt cỏ, từng cây bị đốn ngã, cánh rừng hơn 10.000 mẫu đã bị đẩy trọc.
"Xưa kia rừng đổ mồ hôi, hôm nay rơi lệ bời bời ai ơi". Nhân viên kể trên nói với phóng viên, năm xưa cát đất hạ tầng đều là đá sỏi, muốn trồng cây thì phải dùng búa và khoan để khoan thủng lớp đá, đào ra một cái hố rộng 1 mét vuông, sâu 80 cm để bảo đảm cây giống đủ không gian phát triển, sau đó lại dùng đất được kéo tới từ cách đó mấy km để lấp lại, cuối cùng là múc từng bầu nước suối đổ vào. "Mỗi tấc đất rừng đều được giành lại từ miệng 'ông cọp cát', trồng sống một gốc cây cũng khó khăn như nuôi một đứa trẻ vậy."
Vạn mẫu rừng phòng hộ biến thân "hoang mạc xanh".
Phóng viên thực địa của báo Tham Khảo Kinh Tế đến tận nơi chứng kiến, toàn bộ đất rừng phòng hộ bị đốn trụi ở lâm trường Dương Quan đều dùng để trồng Nho - thứ thực vật cần tốn một lượng nước lớn để trồng trọt và đào xới các tầng đất. Theo như tìm hiểu, từ năm 2000 đến nay, nhiều nhà thầu đến từ vùng khác đua nhau chen vào lâm trường Dương Quan để thuê đất rừng, tiến hành khai thác và xây dựng vườn nho. Diện tích các vườn nho phát triển đến mức nắm giữa sinh thái, thậm chí là thay thế toàn bộ khu rừng. Theo tài liệu của lâm trường Dương Quan, trước mắt việc sản xuất nho đã trở thành sản nghiệp chính của lâm trường Dương Quan.
Số liệu từ sở nghiên cứu và quản lý cát của tỉnh Cam Túc cho thấy, toàn bộ lượng nước tiêu thụ cho một mùa nho là (đoạn này khó quá bỏ qua đi, dịch giả dốt toán ạ). Một công nhân từng làm cho lâm trường Dương Quan, nay làm công cho vườn nho giới thiệu, rừng phòng hộ hai tháng mới tưới một lần, còn vườn nho thì nửa tháng phải tưới ngập nước một lần.
Theo phóng viên khác điều tra, vì ngăn cản rừng phòng hộ và nho giành chất dinh dưỡng và nước, không ít chủ vườn nho không tiếc đốn hạ rừng phòng hộ ở gần vườn nho. Phóng viên tìm hiểu, vì ngụy tạo hiện tượng giả là cây rừng chết vì môi trường, không ít hồ dương to khỏe bị lột hết vỏ cây, thậm chí thân cây cũng bị đốt lửa thiêu cháy, đợi cây chết xong sẽ đốn ngã phơi khô rồi thiêu hủy để hủy thi diệt tích. Từ phía Tây của lâm trường đến khu vực trũng gần sa mạc, phóng viên chứng kiến có bảy tám gốc hồ dương to cỡ bắp đùi bị đốt thành than.
Theo như giới thiệu, lâm trường Dương Quan vốn có nhiều cành cây và lá khô mục nát, chất dinh dưỡng tích tụ nhiều năm hòa vào cát tạo thành đất, cải tạo tính chất đất cát, khiến cát chảy có hu xướng cố định. Nhưng ở nơi trồng nho, thân và cành cần vùi sâu dưới đất để chống lạnh, thu đông vui đất, xuân đến phải xới đất để tiến hành cải tạo thổ nhưỡng hai lần, khiến cho cát trong đó tơi ra, tạo thành đất cát lưu động. Từ tháng 11 năm trước đến tháng 4 năm sau, lớp đất ngoài của vườn nho nằm chỏng trơ hơn nửa năm, mà mùa đông và tiết xuân lại hay có gió lớn, không chỉ là nguyên nhân tạo thành cát bụi diện tích rộng, còn gia tăng phong thực thổ nhưỡng của đất rừng.
Điều khiến người ta lo lắng nhất chính là vì đáp ứng nhu cầu đất khô cằn để nho phát triển, lượng lớn cát sa mạc lại bị chuyển đến vườn nho, gia tăng tốc độ sa mạc hóa của lâm trường Dương Quan. Đôn Hoàng có câu thành ngữ "Tấc cỏ che trượng gió, cát biết chảy đường nao", nhưng trồng nho lại phải liên tục dọn cỏ. Trên lâm trường Dương Quan hiện nay khó mà tìm ra một ngọn cỏ.
Phóng viên chúng tôi tại lâm trường Dương Quan cho hay, cánh rừng bị chặt phá đa số đã biến thành nơi sản xuất nho. Dõi mắt nhìn qua, từng luống nho liên miên kéo dài, không thấy điểm cuối. Mùa đông, người trồng nhỏ phải chôn thân và cành nho xuống đất để chống lạnh, nơi tầm mắt có thể nhìn tới nay rừng thưa cỏ vắng, đất cát ẩn nay bắt đầu biến thành đất cát lộ kéo dài trùng điệp khắp lâm trường. Từng cơn gió cuốn những hạt cát vàng, trông chẳng khác gì khu vực ven sa mạc. Trông vừa hùng vĩ nhưng lại thê lương, đúng là một vùng "hoang mạc xanh".
Từng vườn nho đan xen, kết hợp với hệ thống phòng gió chắn cát, chức năng phòng hộ của cả dải rừng nơi lâm trường Dương Quan gần như bằng không. Có nhân viên nói với phóng viên, các lưỡi cưa sắc bén dần hủy diệt rừng, diện tích của các vườn nho ngày càng mở rộng, bão cát bị khuất phục bao năm nay cũng ngày một lớn hơn. "Một trận gió thổi qua, cát phủ dày cả lớp", cứ tiếp tục như vậy, một ngày nào đó, các nông trại và trồng trọt xung quanh lâm trường Dương Quan sẽ bị sa mạc chôn vùi.
Nhân viên của viện khoa hoạc và nghiên cứu hoàn cảnh, tài nguyên sinh thái Tây Bắc trả lời phóng viên, chức năng chính của lâm trường Dương Quan là phòng gió chắn cát, trồng nho trên diện rộng làm tiêu hao tài nguyên nước quá độ, không chỉ không có tác dụng phòng cát mà còn có thể làm suy giảm chức năng sinh thái của khu vực, gia tăng nguy cơ sa mạc hóa.
"Thân phận" rừng công ích bị phớt lờ
Theo phóng viên điều tra cho biết, hơn 10.000 mẫu rừng phòng hộ bị chặt tại lâm trường Dương Quan suốt mười mấy năm qua thuộc diện rừng công ích phòng gió chắn cát hoang mạc hóa và thiếu đất màu nghiêm trọng.
Tài liệu của lâm trường Dương Quan cho thấy, năm 2007, ngành lâm nghiệp quy định diện tích rừng công ích quốc gia ở lâm trường Dương Quan là 5.541 mẫu, diện tích rừng công ích tại địa phương là 5.500 mẫu. Năm 2017, văn phòng lâm trường Dương Quan còn treo bảng "trạm kiểm soát và bảo hộ rừng công ích trọng điểm quốc gia Dương Quan của thành phố Đôn Hoàng".
Nhưng trạm trưởng trạm quản lý và bảo hộ động vật hoang dã của thành phố Đôn Hoàng - La Hữu Cường lại giải thích kiểu khác với phóng viên: Hiện tại lâm trường Dương Quan không thuộc phạm trù rừng công ích quốc gia. Năm 2004, bộ lâm nghiệp từng quy định hơn 5000 mẫu cây cao to (tùng, bách, dương) là rừng công ích trọng điểm, đến năm 2013 lại sửa thành rừng công cihs địa phương. "Hiện tại hơn 10.000 mẫu rừng cây ở lâm trường Dương Quan đều là rừng công ích địa phương, đang trình báo lên rừng công ích quốc gia một lần nữa."
Trong "Biện pháp bảo hộ và quản lý rừng công ích tỉnh Cam Túc" có quy định, bộ quản lý lâm nghiệp cấp huyện và đơn vị phụ trách bảo hộ & quản lý rừng công ích phải ghi rõ biển hiệu và địa điểm rừng công ích, phạm vi tiếp giap bốn phía, diện tích, cũng như người có quyền và trách nhiệm quản lý & bảo hộ. Yêu cầu & trách nhiệm quản lý bảo vệ, đơn vị giám sát, số điện thoại của người giám sát v..vv
Nên có thể thấy, dù là rừng công ích quốc gia hay địa phương thì đều phải dựng biển cảnh báo.
Giữa tháng 1, phóng viên đã tìm kiếm khắp lâm trường Dương Quan, nhưng vẫn không phát hiện nơi nào có gắn biển đánh dấu và đóng cọc làm ranh. Nhân viên trên lâm trường Dương Quan có nói với phóng viên, trước đây lâm trường có đặt rất nhiều biển đánh dấu và thông báo có liên quan tới rừng công ích. Từ khi bị san phẳng để trồng nho đến nay, những tấm biển này lần lượt bị hủy. Nay xem ra là họ đang cố ý khiến mọi người quên đi đây là rừng công ích.
Vấn đề đốn cây mang tính hủy diệt lại bị che giấu
Phóng viên báo Tham Khảo Kinh Tế lấy được hai bức ảnh vệ tinh do bộ ngành uy tín cung cấp, một bức chụp cánh rừng vốn có của lâm trường Dương Quan vào năm 2000, thể hiện diện tích rừng phòng hộ của nó ước chừng có 20.000 mẫu. Một bức khác là ảnh sơ đồ phân bố trên lâm trường Dương Quan vào năm 2017, thể hiện diện tích khu rừng chỉ còn 5000 mẫu, diện tích trồng nho lại hơn 10.000 mẫu.
Kết quả đo đạc tại hiện trường của phóng viên cũng bước đầu chứng thực, tháng 1 năm nay, diện tích vườn nho trên lâm trường Dương Quan ước chừng 13.000 mẫu, diện tích rừng phòng hộ còn không tới 5000 mẫu.
Từng có lãnh đạo thành phố Đôn Hoàng cho hay, trong việc tích rừng phòng hộ trên lâm trường Dương Quan để trồng nho, quả thật là do thành phố không quản lý và bảo vệ tốt, trong lòng vô cùng đau xót. Nhưng quản lý lâm trường Dương Quan và quan viên bộ ngành liên quan tại địa phương lại tuyên bố hành vi đốn cây là hợp pháp, không có chuyện đốn cây vô tội vạ.
Tháng 3 năm 2017, "báo cáo điều tra tình hình hủy rừng khai thác trong phạm vi ll Dương Quan của thành phố Đôn Hoàng theo như truyền thông phản ánh" của cục lâm nghiệp thành phố Tửu Tuyền có nói, "Cây cối bị đốn bỏ trong lâm trường Dương Quan đều là cây rừng chết héo, theo trình tự mà tiến hành đốn bỏ. Nay trải qua nhiều năm cải tạo, cây mới phát triển xanh tốt, hiệu quả sinh thái và lợi ích xã hội thể hiện rõ rệt, được các hộ trồng trọt ở lâm trường và nhân dân hết lời khen ngợi."
Cục trưởng cục tài nguyên môi trường của thành phố Đôn Hoàng - ông Mã Đông Dương bày tỏ, lâm trường Dương Quan thực thi cải tạo rừng kém phát triển, đã được phê chuẩn. Trong quá trình cải tạo rừng này, không hề có chuyện phá hủy rừng phòng hộ để trồng nho.
Tổ trưởng tổ kinh doanh của lâm trường Dương Quan, ông Lưu Hán Giang trả lời, gần mười mấy năm qua không hề có chuyện đốn cây rừng trên diện rộng, diện tích trồng nho trên lâm trường không hề gia tăng, vẫn là hơn 3200 mẫu như năm 2000. Phóng viên tiếp tục hỏi hơn 20.000 mẫu rừng phòng hộ vốn có trên lâm trường hiện nay còn lại bao nhiêu, Lưu Hán Giang thừa nhận: "Chắc là còn cỡ 7000 mẫu rừng."
Quản lý lâm trường Dương Quan - ông Ngụy Hải Đông khẳng định với phóng viên rằng diện tích lâm trường hiện tại là 13.000 mẫu rừng phòng hộ, diện tích trồng nho là 3704 mẫu. Từ năm 2006 đến nay không hề có bất kỳ thay đổi nào, cũng chẳng tăng diện tích vườn nho.
Đa phần văn bản của cục lâm nghiệp quốc gia đã yêu cầu rõ, cấm cải tạo rừng công ích quốc gia thành rừng thương nghiệp, cải tạo không được đốn hạ cây cỏ toàn diện, không thể cải tạo đất toàn diện, nghiêm cấm tất cả hành vi và cách thức sản xuất khiến nền đất sa hóa. Trồng rừng xanh hóa nơi khô hạn cần chọn các loại cây có tính chịu hạn cao, cần ít nước. Ngoài ra, trong "danh sách những loài cây chủ yếu, thích hợp trồng rừng phòng hộ" của "Quy trình và kỹ thuật kiến thiết rừng công ích sinh thái" cũng không đề cập tới nho.
"Vị trí sinh thái của khu vực lâm trường Dương Quan vô cùng quan trọng, một khi công trình sinh thái bị phá hủy, trong thời gian ngắn khó mà khôi phục lại được. Cái giá khắc phục hậu quả lại lớn hơn rất nhiều lợi ích kinh tế lấy được từ việc phá hủy hệ sinh thái" - giáo sư Hà Triết đã nói như thế khi trả lời phỏng vấn của phóng viên.
Ông Hà Triết cho rằng, việc đốn rừng trên diện rộng, phá hủy và hy sinh hoàn cảnh sinh thái để đổi lấy sự phát triển kinh tế nhất thời của lâm trường Dương Quan Đôn Hoàng là hành vi thiển cận. "Nếu như người quản lý địa phương mà biết nghĩ cho sinh thái và xã hội thì rừng phòng hộ cũng sẽ không bị đốn hạ mang tính hủy diệt, cũng không che giấu và mặc kệ khả năng gây ra vấn đề lẫn tai nạn sinh thái như thế."
Dịch: Lưu Thị Ngọc Uyên
Cánh rừng gần như bị chặt sạch để trồng nho. Ảnh của phóng viên Lý Kim Hồng.
Văn phòng của lâm trường Dương Quan, nơi từng treo biển "trạm kiểm soát và bảo hộ rừng công ích trọng điểm quốc gia Dương Quan của thành phố Đôn Hoàng". Ảnh của phóng viên Vương Văn Chí.
Nhưng thân gỗ lớn bị chặt trong lâm trường, thân cây có đường kính hơn 30cm đổ lên. Ảnh của phóng viên Vương Văn Chí.
Sa mạc Taklamakan tại Đôn Hoàng có tổng diện tích rộng thứ sáu trong tám sa mạc lớn nhất ở nước ta, tính lưu động xếp hàng thứ nhất, mỗi năm ước tính mở rộng thêm 4 mét tổng thể về phía Đông Nam, nổi danh cùng lịch sử văn hóa của quốc gia. Dải rừng phòng hộ Tam Bắc ước chừng 20.000 mẫu có tên lâm trường quốc gia Dương Quan Đôn Hoàng (gọi tắt là lâm trường Dương Quan) là lá chắn xanh thứ nhất và cuối cùng của Đôn Hoàng.
Phóng viên điều tra của báo Tham Khảo Kinh Tế phát hiện, đường sinh mạng phòng gió chắn cát, tây chặn rồng cát, đông giữ màu xanh này đã liên tục bị chặt phá trên diện rộng suốt mười năm nay. Hơn 10.000 mẫu rừng phòng hộ đã bị chặt gần hết, nên đã mở ra một con đường rộng chừng 5km nối thẳng sa mạc Taklamakan với Đôn Hoàng.
Đầu tháng 1, phóng viên của báo Tham Khảo KInh Tế ghé qua lâm trường Dương Quan, chỉ còn trông thấy gió lớn cuốn tung cát vàng lướt qua dải rừng đã bị đốn trơ trọi, cát vàng đã vươn mình mở rộng về phía Đông. Tình cảnh cây ngã cát lấn, sa mạc ép người đã xuất hiện rõ ràng.
"Tây xuất Dương Quan thiếu bóng rừng", người dân bản xứ và các chuyên gia đều bật thốt, trơ mắt nhìn lá chắn cát cuối cùng của Đôn Hoàng chính thức thất thủ. Đầu Tây Bắc của hành lang Hà Tây bắt đầu đón nhận tai nạn sinh thái, ốc đảo bị bão cát ăn mòn.
Kiều đốn rừng ai thấy cũng sợ.
Lâm trường Dương Quan được xây dựng vào năm 1963, dưới chân Đôn Hoàng cổ tại Dương Quan, là cửa ải cần phải đi qua để đến Tây Vực và con đường Tơ Lụa phía Nam. Theo như giới thiệu, vị trí lâm trường Dương Quan đúng lúc là một miệng gió lớn, 70km về phía Đông là nội thành Đôn Hoàng, phía Tây lại dựa sát sa mạc Taklamakan.
Do tiếp giáp với sa mạc lớn khô hạn có điều kiện khắc nghiệt nhất Tây Bắc, khí hậu ở khu vực lâm trường Dương Quan khô hạn nặng, lượng mưa trung bình suốt nhiều năm chỉ có 40mlimet, lượng bốc hơi cao gấp 80 lần lượng mưa. Trong điều kiện khô nóng ít mưa, gió lốc thường xuyên nên mỗi năm, các cồn cát ở rìa sa mạc Taklamakan lai tiến thêm 4 mét về phía trấn Dương quan. Muốn bảo vệ Đôn Hoàng thì trước tiên phải bảo vệ Dương Quan. Dương Quan thất thủ thì bão cát quét thẳng một đường, xuôi theo sa mạc Gobi mà mở rộng hơn trăm dặm, Đôn Hoàng khó mà giữ được.
Theo như tìm hiểu, lâm trường Dương Quan trước kia là nơi đất cằn sỏi đá "lốc cuốn ngọn cỏ khô, sói hoang chui ổ cát". Trải qua bao đời nỗ lực, người dân Đôn Hoàng đã di dời hơn 300 cồn cát lớn nhỏ, chuyển hơn 2.000.000 mét khối cát đá, san bằng hơn 20.000 mẫu đất để trồng hơn 4.000.000 cây, ước chừng hơn 20.000 mẫu. Biến hoang mạc với những cồn cát trải dài xưa kia thành ốc đảo xanh tươi, thoát khỏi khốn cảnh "bão cát đuổi người đi". Lá chắn xanh kéo dài 17km2 xung quanh lâm trường Dương Quan đã ngăn cản bão cát kéo dài xuống thành phố Đôn Hoàng và đập nước Đảng hà.
Phòng tuyên truyền của lâm tường Dương Quan có nói, tổng diện tích bao gồm 2.570.000 mẫu, trải qua hơn 50 năm cố gắng, cuối cùng cũng xây dựng thành công dải rừng phòng hộ kéo dài ước chừng 5km, rộng 2km trong hoàn cảnh khắc nghiệt của sa mạc. Dải rừng phòng hộ này như một bức trường thành xanh mướt bảo vệ ốc đảo Đôn hoàng. Trong tài liệu của cục tài nguyên tự nhiên của lâm trường Dương Quan thuộc thành phố Đôn Hoàng (cực lâm nghiệp và thảo nguyên của thành phố Đôn Hoàng) có nói, là lâm trường theo dạng tưới tiêu nhân tạo lớn nhất thành phố Tửu Tuyền, tỉnh Cam Túc, tổng diện tích sinh thái của lâm trường Dương Quan trong năm 2019 là 1.330.000 vạn mẫu.
Từng qau tạp chí lâm nghiệp nổi ưu ái gọi lâm trường Dương Quan là "tấm gương xây dựng lâm trường nơi sa mạc toàn quốc", "Kiên cường nhưng vẫn sừng sững đứng trước sa mạc Taklamakan nhưng không bị bão cát nuốt chừng". Theo phóng viên tìm hiểu tận nơi cho hay, hơn 20.000 mẫu rừng phòng hộ gió lớn thổi không ngã, cát vàng đập không sụp nay đã bị hủy gần hết, cả dài rừng gần như bị đốn sạch.
Khu vực lâm trường Dương Quan nơi phóng viện đi qua, có thể thấy từng gốc cây bị cưa ra thành từng khúc. Cứ cách vài mét lại có từng chồng gỗ đã được cưa cụt nằm nghiêng ngả khắp cánh rừng. Từ kích thước của gốc cây, có thể đoán có cây to cỡ cái bát ăn cơm, nhưng có nhiều gốc với đường kính đạt tới 30 centimet, các cành cây bị vứt vương vãi cũng to như bắp tay người trưởng thành. Có nhân viên lâm trường chỉ vào đống gỗ đó, nói với phóng viên rằng lớp vỏ của những cây này rất tươi, hiếm khi có cây nào rỗng ruột, cành lá tươi tốt, phần lớn đều là cây khỏe.
Người dân địa phương biết chuyện đã chỉ ra và xác nhận với phóng viên, may mà vẫn còn hai mảnh rừng với diện tích không lớn lắm nằm ở phía Tây và Tây Nam của lâm trường. Cùng với hai hàng cây bên đường ở lâm trường và cây gian cách ở vài nơi. Hai nhân viện từng làm việc ở lâm trường Dương Quan hơn 20 năm nói với phóng viên là từng tận mắt nhìn thấy Dương, cây Sanh và Hồ Dương bị đốn từng mảnh. Các cây bệnh và già chết chỉ chiếm một phần rất nhỏ. Vô số cây khỏe bị đốn như cắt cỏ, từng cây bị đốn ngã, cánh rừng hơn 10.000 mẫu đã bị đẩy trọc.
"Xưa kia rừng đổ mồ hôi, hôm nay rơi lệ bời bời ai ơi". Nhân viên kể trên nói với phóng viên, năm xưa cát đất hạ tầng đều là đá sỏi, muốn trồng cây thì phải dùng búa và khoan để khoan thủng lớp đá, đào ra một cái hố rộng 1 mét vuông, sâu 80 cm để bảo đảm cây giống đủ không gian phát triển, sau đó lại dùng đất được kéo tới từ cách đó mấy km để lấp lại, cuối cùng là múc từng bầu nước suối đổ vào. "Mỗi tấc đất rừng đều được giành lại từ miệng 'ông cọp cát', trồng sống một gốc cây cũng khó khăn như nuôi một đứa trẻ vậy."
Vạn mẫu rừng phòng hộ biến thân "hoang mạc xanh".
Phóng viên thực địa của báo Tham Khảo Kinh Tế đến tận nơi chứng kiến, toàn bộ đất rừng phòng hộ bị đốn trụi ở lâm trường Dương Quan đều dùng để trồng Nho - thứ thực vật cần tốn một lượng nước lớn để trồng trọt và đào xới các tầng đất. Theo như tìm hiểu, từ năm 2000 đến nay, nhiều nhà thầu đến từ vùng khác đua nhau chen vào lâm trường Dương Quan để thuê đất rừng, tiến hành khai thác và xây dựng vườn nho. Diện tích các vườn nho phát triển đến mức nắm giữa sinh thái, thậm chí là thay thế toàn bộ khu rừng. Theo tài liệu của lâm trường Dương Quan, trước mắt việc sản xuất nho đã trở thành sản nghiệp chính của lâm trường Dương Quan.
Số liệu từ sở nghiên cứu và quản lý cát của tỉnh Cam Túc cho thấy, toàn bộ lượng nước tiêu thụ cho một mùa nho là (đoạn này khó quá bỏ qua đi, dịch giả dốt toán ạ). Một công nhân từng làm cho lâm trường Dương Quan, nay làm công cho vườn nho giới thiệu, rừng phòng hộ hai tháng mới tưới một lần, còn vườn nho thì nửa tháng phải tưới ngập nước một lần.
Theo phóng viên khác điều tra, vì ngăn cản rừng phòng hộ và nho giành chất dinh dưỡng và nước, không ít chủ vườn nho không tiếc đốn hạ rừng phòng hộ ở gần vườn nho. Phóng viên tìm hiểu, vì ngụy tạo hiện tượng giả là cây rừng chết vì môi trường, không ít hồ dương to khỏe bị lột hết vỏ cây, thậm chí thân cây cũng bị đốt lửa thiêu cháy, đợi cây chết xong sẽ đốn ngã phơi khô rồi thiêu hủy để hủy thi diệt tích. Từ phía Tây của lâm trường đến khu vực trũng gần sa mạc, phóng viên chứng kiến có bảy tám gốc hồ dương to cỡ bắp đùi bị đốt thành than.
Theo như giới thiệu, lâm trường Dương Quan vốn có nhiều cành cây và lá khô mục nát, chất dinh dưỡng tích tụ nhiều năm hòa vào cát tạo thành đất, cải tạo tính chất đất cát, khiến cát chảy có hu xướng cố định. Nhưng ở nơi trồng nho, thân và cành cần vùi sâu dưới đất để chống lạnh, thu đông vui đất, xuân đến phải xới đất để tiến hành cải tạo thổ nhưỡng hai lần, khiến cho cát trong đó tơi ra, tạo thành đất cát lưu động. Từ tháng 11 năm trước đến tháng 4 năm sau, lớp đất ngoài của vườn nho nằm chỏng trơ hơn nửa năm, mà mùa đông và tiết xuân lại hay có gió lớn, không chỉ là nguyên nhân tạo thành cát bụi diện tích rộng, còn gia tăng phong thực thổ nhưỡng của đất rừng.
Điều khiến người ta lo lắng nhất chính là vì đáp ứng nhu cầu đất khô cằn để nho phát triển, lượng lớn cát sa mạc lại bị chuyển đến vườn nho, gia tăng tốc độ sa mạc hóa của lâm trường Dương Quan. Đôn Hoàng có câu thành ngữ "Tấc cỏ che trượng gió, cát biết chảy đường nao", nhưng trồng nho lại phải liên tục dọn cỏ. Trên lâm trường Dương Quan hiện nay khó mà tìm ra một ngọn cỏ.
Phóng viên chúng tôi tại lâm trường Dương Quan cho hay, cánh rừng bị chặt phá đa số đã biến thành nơi sản xuất nho. Dõi mắt nhìn qua, từng luống nho liên miên kéo dài, không thấy điểm cuối. Mùa đông, người trồng nhỏ phải chôn thân và cành nho xuống đất để chống lạnh, nơi tầm mắt có thể nhìn tới nay rừng thưa cỏ vắng, đất cát ẩn nay bắt đầu biến thành đất cát lộ kéo dài trùng điệp khắp lâm trường. Từng cơn gió cuốn những hạt cát vàng, trông chẳng khác gì khu vực ven sa mạc. Trông vừa hùng vĩ nhưng lại thê lương, đúng là một vùng "hoang mạc xanh".
Từng vườn nho đan xen, kết hợp với hệ thống phòng gió chắn cát, chức năng phòng hộ của cả dải rừng nơi lâm trường Dương Quan gần như bằng không. Có nhân viên nói với phóng viên, các lưỡi cưa sắc bén dần hủy diệt rừng, diện tích của các vườn nho ngày càng mở rộng, bão cát bị khuất phục bao năm nay cũng ngày một lớn hơn. "Một trận gió thổi qua, cát phủ dày cả lớp", cứ tiếp tục như vậy, một ngày nào đó, các nông trại và trồng trọt xung quanh lâm trường Dương Quan sẽ bị sa mạc chôn vùi.
Nhân viên của viện khoa hoạc và nghiên cứu hoàn cảnh, tài nguyên sinh thái Tây Bắc trả lời phóng viên, chức năng chính của lâm trường Dương Quan là phòng gió chắn cát, trồng nho trên diện rộng làm tiêu hao tài nguyên nước quá độ, không chỉ không có tác dụng phòng cát mà còn có thể làm suy giảm chức năng sinh thái của khu vực, gia tăng nguy cơ sa mạc hóa.
"Thân phận" rừng công ích bị phớt lờ
Theo phóng viên điều tra cho biết, hơn 10.000 mẫu rừng phòng hộ bị chặt tại lâm trường Dương Quan suốt mười mấy năm qua thuộc diện rừng công ích phòng gió chắn cát hoang mạc hóa và thiếu đất màu nghiêm trọng.
Tài liệu của lâm trường Dương Quan cho thấy, năm 2007, ngành lâm nghiệp quy định diện tích rừng công ích quốc gia ở lâm trường Dương Quan là 5.541 mẫu, diện tích rừng công ích tại địa phương là 5.500 mẫu. Năm 2017, văn phòng lâm trường Dương Quan còn treo bảng "trạm kiểm soát và bảo hộ rừng công ích trọng điểm quốc gia Dương Quan của thành phố Đôn Hoàng".
Nhưng trạm trưởng trạm quản lý và bảo hộ động vật hoang dã của thành phố Đôn Hoàng - La Hữu Cường lại giải thích kiểu khác với phóng viên: Hiện tại lâm trường Dương Quan không thuộc phạm trù rừng công ích quốc gia. Năm 2004, bộ lâm nghiệp từng quy định hơn 5000 mẫu cây cao to (tùng, bách, dương) là rừng công ích trọng điểm, đến năm 2013 lại sửa thành rừng công cihs địa phương. "Hiện tại hơn 10.000 mẫu rừng cây ở lâm trường Dương Quan đều là rừng công ích địa phương, đang trình báo lên rừng công ích quốc gia một lần nữa."
Trong "Biện pháp bảo hộ và quản lý rừng công ích tỉnh Cam Túc" có quy định, bộ quản lý lâm nghiệp cấp huyện và đơn vị phụ trách bảo hộ & quản lý rừng công ích phải ghi rõ biển hiệu và địa điểm rừng công ích, phạm vi tiếp giap bốn phía, diện tích, cũng như người có quyền và trách nhiệm quản lý & bảo hộ. Yêu cầu & trách nhiệm quản lý bảo vệ, đơn vị giám sát, số điện thoại của người giám sát v..vv
Nên có thể thấy, dù là rừng công ích quốc gia hay địa phương thì đều phải dựng biển cảnh báo.
Giữa tháng 1, phóng viên đã tìm kiếm khắp lâm trường Dương Quan, nhưng vẫn không phát hiện nơi nào có gắn biển đánh dấu và đóng cọc làm ranh. Nhân viên trên lâm trường Dương Quan có nói với phóng viên, trước đây lâm trường có đặt rất nhiều biển đánh dấu và thông báo có liên quan tới rừng công ích. Từ khi bị san phẳng để trồng nho đến nay, những tấm biển này lần lượt bị hủy. Nay xem ra là họ đang cố ý khiến mọi người quên đi đây là rừng công ích.
Vấn đề đốn cây mang tính hủy diệt lại bị che giấu
Phóng viên báo Tham Khảo Kinh Tế lấy được hai bức ảnh vệ tinh do bộ ngành uy tín cung cấp, một bức chụp cánh rừng vốn có của lâm trường Dương Quan vào năm 2000, thể hiện diện tích rừng phòng hộ của nó ước chừng có 20.000 mẫu. Một bức khác là ảnh sơ đồ phân bố trên lâm trường Dương Quan vào năm 2017, thể hiện diện tích khu rừng chỉ còn 5000 mẫu, diện tích trồng nho lại hơn 10.000 mẫu.
Kết quả đo đạc tại hiện trường của phóng viên cũng bước đầu chứng thực, tháng 1 năm nay, diện tích vườn nho trên lâm trường Dương Quan ước chừng 13.000 mẫu, diện tích rừng phòng hộ còn không tới 5000 mẫu.
Từng có lãnh đạo thành phố Đôn Hoàng cho hay, trong việc tích rừng phòng hộ trên lâm trường Dương Quan để trồng nho, quả thật là do thành phố không quản lý và bảo vệ tốt, trong lòng vô cùng đau xót. Nhưng quản lý lâm trường Dương Quan và quan viên bộ ngành liên quan tại địa phương lại tuyên bố hành vi đốn cây là hợp pháp, không có chuyện đốn cây vô tội vạ.
Tháng 3 năm 2017, "báo cáo điều tra tình hình hủy rừng khai thác trong phạm vi ll Dương Quan của thành phố Đôn Hoàng theo như truyền thông phản ánh" của cục lâm nghiệp thành phố Tửu Tuyền có nói, "Cây cối bị đốn bỏ trong lâm trường Dương Quan đều là cây rừng chết héo, theo trình tự mà tiến hành đốn bỏ. Nay trải qua nhiều năm cải tạo, cây mới phát triển xanh tốt, hiệu quả sinh thái và lợi ích xã hội thể hiện rõ rệt, được các hộ trồng trọt ở lâm trường và nhân dân hết lời khen ngợi."
Cục trưởng cục tài nguyên môi trường của thành phố Đôn Hoàng - ông Mã Đông Dương bày tỏ, lâm trường Dương Quan thực thi cải tạo rừng kém phát triển, đã được phê chuẩn. Trong quá trình cải tạo rừng này, không hề có chuyện phá hủy rừng phòng hộ để trồng nho.
Tổ trưởng tổ kinh doanh của lâm trường Dương Quan, ông Lưu Hán Giang trả lời, gần mười mấy năm qua không hề có chuyện đốn cây rừng trên diện rộng, diện tích trồng nho trên lâm trường không hề gia tăng, vẫn là hơn 3200 mẫu như năm 2000. Phóng viên tiếp tục hỏi hơn 20.000 mẫu rừng phòng hộ vốn có trên lâm trường hiện nay còn lại bao nhiêu, Lưu Hán Giang thừa nhận: "Chắc là còn cỡ 7000 mẫu rừng."
Quản lý lâm trường Dương Quan - ông Ngụy Hải Đông khẳng định với phóng viên rằng diện tích lâm trường hiện tại là 13.000 mẫu rừng phòng hộ, diện tích trồng nho là 3704 mẫu. Từ năm 2006 đến nay không hề có bất kỳ thay đổi nào, cũng chẳng tăng diện tích vườn nho.
Đa phần văn bản của cục lâm nghiệp quốc gia đã yêu cầu rõ, cấm cải tạo rừng công ích quốc gia thành rừng thương nghiệp, cải tạo không được đốn hạ cây cỏ toàn diện, không thể cải tạo đất toàn diện, nghiêm cấm tất cả hành vi và cách thức sản xuất khiến nền đất sa hóa. Trồng rừng xanh hóa nơi khô hạn cần chọn các loại cây có tính chịu hạn cao, cần ít nước. Ngoài ra, trong "danh sách những loài cây chủ yếu, thích hợp trồng rừng phòng hộ" của "Quy trình và kỹ thuật kiến thiết rừng công ích sinh thái" cũng không đề cập tới nho.
"Vị trí sinh thái của khu vực lâm trường Dương Quan vô cùng quan trọng, một khi công trình sinh thái bị phá hủy, trong thời gian ngắn khó mà khôi phục lại được. Cái giá khắc phục hậu quả lại lớn hơn rất nhiều lợi ích kinh tế lấy được từ việc phá hủy hệ sinh thái" - giáo sư Hà Triết đã nói như thế khi trả lời phỏng vấn của phóng viên.
Ông Hà Triết cho rằng, việc đốn rừng trên diện rộng, phá hủy và hy sinh hoàn cảnh sinh thái để đổi lấy sự phát triển kinh tế nhất thời của lâm trường Dương Quan Đôn Hoàng là hành vi thiển cận. "Nếu như người quản lý địa phương mà biết nghĩ cho sinh thái và xã hội thì rừng phòng hộ cũng sẽ không bị đốn hạ mang tính hủy diệt, cũng không che giấu và mặc kệ khả năng gây ra vấn đề lẫn tai nạn sinh thái như thế."
