Ngày 15/08/2018, Bệnh Viện Nhi Đồng Thành Phố vừa tiếp nhận hai bệnh nhi (Lưu.T.K- 7 tuổi; Lưu.T.V- 5 tuổi, là hai anh em, ngụ tại Bạc Liêu) bị ong vò vẽ đốt dẫn đến suy đa cơ quan.
Trước đó, trong lúc ba mẹ đi làm ăn xa, ở nhà năm bà cháu dọn dẹp và sửa chữa nhà, bất ngờ sập tổ ong vò vẽ làm tổ cạnh nhà.
Theo ghi nhận, bà ngoại bé và một bé nhỏ không qua khỏi, hai anh em K. và V. được chuyển đến Bệnh viện Nhi Đồng Cần Thơ.
Toàn thân hai bé nhiều nốt ong đốt (bé K 107 vết, và bé V 61 vết) gây tổn thương đa cơ quan, suy gan, suy thận, tiểu ra máu.
Sau hội chẩn, các bác sĩ tại đây đã tiến hành hồi sức tích cực, lọc máu liên tục nhiều giờ. Đến sáng ngày 16/8, bệnh nhân đã tỉnh, thoát sốc, chức năng gan, thận đang trong quá trình hồi phục và tiếp tục được theo dõi sát.
Liên tiếp thời gian qua, có khá nhiều những trường hợp bị ong đốt dẫn đến tử vong. Điều đáng lưu ý, việc nhận biết các loài ong góp phần rất lớn trong việc chẩn đoán, xử lý hợp lí và tiên lượng, để có thể giảm thiểu tình huống thương vong do nộc độc của ong.
Cần phân biệt sự khác nhau giữa ong độc (như ong vò vẽ, ong đất, ong mật) và ong thường (như ong bầu, ong nghệ, ong vàng).
Đối với các loại ong độc sẽ gây tổn thương đến nhiều cơ quan như thận, gan, hủy cơ, tán huyết,… dễ gây cho nạn nhân rơi vào tình trạng mất kiểm soát, rối loạn tri giác, mê man, co giật. Một số trường hợp sẽ bị suy hô hấp cấp.
-------------------
ONG VÒ VẼ: là loài có bụng thon, trên thân có những khoang đen xen kẽ màu vàng. Chúng thường sống chung quanh khu dân cư, thường lầm tổ trên cây hay mái nhà. Khi bị ong vò vẽ đốt nhiều vết, bệnh nhân sẽ bị suy thận, suy gan, thậm chí suy đa tạng dẫn đến nguy hiểm cho tính mạng.
ONG ĐẤT: hay còn gọi là ong lỗ, to hơn, thân màu đen. Thường làm tổ ở những vùng hoang vu làm tổ trong đất hay bụi cây sát mặt đất. Khi bị ong đất hay ong vò vẽ đốt, trên vết đốt sẽ có hoại tử trung tâm, vòng ngoài đỏ hơn, bên trong nhạt dần.
ONG MẬT: ngòi nọc có ngạnh, sau khi cắm vào da vật bị đốt, ngòi nọc không rút ra được và ong bị chết, có màu nâu đỏ, đầu và ngực có nhiều lông tơ mỗi ong mật chỉ đốt 1 lần.
ONG NGHỆ: trên đầu lưng có lông xù, vùng cổ và lưng trên có màu vàng nghệ, cánh cũng có màu vàng nghệ.
ONG BẦU: có hình dáng to tròn, có lông, bay chậm và phát ra tiếng ồn ầm ĩ.
Một số người khi bị ong đốt thường làm theo những kinh nghiệm dân gian như bôi kem đánh răng, nước bọt, vôi ăn trầu để trung hoà nọc độc, ngòi chích của ong sẽ tự động trồi lên, hay thoa dầu lên vết đốt. Nhưng cho đến thời điểm hiện nay, chưa có bằng chứng khoa học nào chứng minh việc trên là đúng, thậm chí sẽ làm vết thương nhiễm trùng. Vì thế, các bác sĩ khuyên bệnh nhân và người nhà bệnh nhân không nên thực hiện những biện pháp dân gian trên.
Sau đây là những cách xử lý đúng khi bị ong đốt :
1.Đưa bệnh nhân ra khỏi hiện trường ngay lập tức, không đứng lại để đuổi ong hay làm bất cứ hành động nào khiêu khích ong.
2.Bình tĩnh, tìm một chỗ thoáng đãng để bệnh nhân nằm thoải mái.
Khi bị ong đốt thường có 2 giai đoạn.
A) Giai đoạn 1, trong vòng 24 giờ đầu có thể xảy ra phản vệ như phù mi, nổi mề đai, ngứa, một số trường hợp sẽ bị đỏ da toàn thân. Ở giai đoạn này cần đưa đến các cơ sở y tế gần nhất để tùy vào mức độ sẽ đưa ra cách xử lý kịp thời, phù hợp nhất.
Để trễ hơn dễ dẫn đến tình trạng sốc phản vệ như tay chân lạnh, trong người mệt mỏi,… thì khả năng tử vong rất cao, trong khoảng 15 – 60 phút nếu không xử lý kịp thời bệnh nhân sẽ tử vong.
B) Giai đoạn 2 sẽ tổn thương đa cơ quan nếu bị ong độc đốt nhiều vết.
Đối với ONG VÒ VẼ :
-Khi theo dõi vết đốt DƯỚI 10 NỐT, trong vòng 24 giờ đầu, nếu không xảy ra tình trạng phản vệ hay sốc phản vệ thì bệnh nhân an toàn.
- Khi bị ĐỐT TRÊN 10 NỐT: tình trạng bệnh nhân nặng hay nhẹ sẽ phụ thuộc vào số vết đốt và cân nặng. Lấy số vết đốt chia cho cân nặng của bệnh nhân, có kết quả trên 1.5 thì khả năng xảy ra tổn thương đa cơ quan rất cao, chiếm tỉ lệ khoảng 86%.
* Thí dụ bé K 20kg chỉ cần bị đốt từ 30 vết (30 chia cho 20 là 1.5) là có khả năng tổn thương đa cơ quan.
Nếu bị ONG MẬT đốt, cần sử dụng nhíp để gấp ngòi ra, hay có thể khều nhẹ để đẩy ngòi ra; tuyệt đối không được nặn, hút dẫn đến tình trạng túi nọc bị vỡ ra, dễ xâm nhập vào cơ thể của bệnh nhân. Vì có một số loài ong, khi chích sẽ để loại ngòi, túi nọc ngay trên cơ thể bệnh nhân.
- Sau đó, dùng nước ấm và xà phòng để rửa sạch vùng bị chích, đắp băng hay khăn lạnh lên vết cắn để giảm đau và giảm sưng. Nếu tại gia có các loại nước muối sinh lý, thuốc sát trùng, cồn i-ốt, ta có thể rửa sơ qua vết thương.
- Ngoài ra, nếu trẻ đau dữ dội, có thể cho trẻ uống paracetamol để giảm đau trong khi đến các cơ sở y tế gần nhất.
* Một số cách phòng ngừa ong chích :
- Đặc điểm của ong vò vẽ thường làm tổ quanh khu dân cư. Nhưng chúng chỉ tấn công khi bị chọc phá, đập tổ. Do đó, người nhà nên tránh cho trẻ em chơi khu vực gần tổ ong, không gây kích động hoặc chọc phá tổ ong.
- Kiểm soát, phát quang ngăn chặn việc các tổ ong được thành lập gần khu vực mình sinh sống bằng cách nếu phát hiện, chúng ta nên lập tức phá tổ ong ấy đi do những người đã có kinh nghiệm làm trong những việc này. Cách tốt nhất để phá tổ ong thường vào buổi tối, khi ong đã bay về tổ và đưa ngọn đuốc vào lỗ, vì tổ ong võ vẽ chỉ có 1 lỗ duy nhất để ong bay ra, để diệt ong và lấy tổ đi.
- Tránh mặc các loại quần áo sặc sỡ. Vì ong có đặc tính dễ bị thu hút bởi những màu sắc rực rỡ.
- Tránh tiếp xúc với ong. Nếu lỡ bị ong tấn công, cách tốt nhất đứng im tại chỗ, hạn chế cử động sẽ giảm thiểu được tình trạng bị ong đốt.
- Đặc biệt, không được đập, hay giết ong chết. Vì sau khi bị đập chết, xác con ong sẽ tiết ra mùi đặc trưng để kêu gọi bầy của chúng đến.
ThS. BS Nguyễn Hữu Nhân
Trưởng khoa Cấp cứu Bệnh viện Nhi Đồng TPHCM
