Gần đây mình được hỏi "điều gì là quan trọng nhất trong dịch thuật?". Câu trả lời của mình chắc cũng giống vô số người khác, đó là "không được dịch word-by-word".
Nghe thì đơn giản, nhưng nếu không phải dân chuyên, thì chuyện ném cả bản dịch vào Google Trans xong đi edit lại là bình thường. Và nếu cứ dựa theo bản dịch từng từ lẻ tẻ đó thì chuyện cắt mất, hoặc thậm chí thay đổi hoàn toàn nghĩa gốc là hiển nhiên.
Nói chay thì hơi chán, chúng ta đi vào ví dụ đầu tiên luôn. Mình cá là nhiều bạn đã được học câu này ở trường: "She is my cup of tea."
Nếu cứ dịch theo nghĩa đen: "Cô ta là cốc uống trà của tôi." thì chỉ nghe thôi đã thấy chối tai. Nghĩa chuẩn của cụm từ in đậm trên, là "người mà tôi ưa thích".
Khi một số từ đặc biệt, đứng cạnh nhau, tạo ra một lớp nghĩa hoàn toàn khác so với ghép đơn lẻ, thì ta gọi đó là thành ngữ (idiom). Trong tiếng Việt có vô số thành ngữ kiểu này, mạn phép không nêu ra.
Ví dụ đầu tiên thuộc diện quá đơn giản. Bây giờ hãy đi đến một ví dụ mang tính "thực chiến" hơn, và đòi hỏi sự nhạy cảm hơn. Câu sau đây trích từ tập 8 mùa 1 series How I Met Your Mother: "Lemon Law is gonna be a thing. - Barney Stinson."
Nếu bạn cũng dịch thẳng thừng giống như nhóm kites.vn rằng "Luật Lemon sẽ trở thành một cái gì đó." thì, ờ, chắc bạn cũng nhận ra là có vẻ không ổn lắm. Lí do như sau: Tiếng Anh đề cao sự chắc chắn trong câu chữ hơn tiếng Việt, nhưng lại thích nói giảm nói tránh hơn (để không động chạm vào cái tôi của nhau). "A thing" ở đây có thể coi là rút gọn của "a very important thing" hoặc "a thing that everyone will recognize". Trong ví dụ trên, "a thing" nên được dịch thành "trào lưu" hoặc "xu thế mới" (phenomenon/trend).
Ok, chắc là sẽ có người kêu rằng, thành ngữ là vấn đề rất khó, vậy thì học như thế nào? Vậy thì đầu tiên các bạn phải biết phân biệt thành ngữ ra làm 2 loại:
Vậy làm sao để học thành ngữ cho hiệu quả? Cách đơn giản nhất là đọc truyện/xem phim/nghe nhạc, và phải thật nhiều. Chỉ có đọc nhiều, thì bạn mới biết được những thành ngữ nào hay được dân bản xứ sử dụng.
Nếu muốn nhanh chóng hơn, bạn có thể vào đọc các bài blog/wiki/ tham gia các diễn đàn về các chủ đề mà bạn thích. Ví dụ như mình thích khoa học thường thức, thì thường lên wikipedia tiếng Anh đọc về chúng, đồng thời cũng hay lên các diễn đàn để chém gió. Bất cứ chủ đề gì cũng được tất, từ thể thao cho đến chính trị blah blah.
Còn nếu chỉ đơn giản là cần dịch cho xong thì nên tra từ điển thành ngữ. Mình hay dùng http://idioms.thefreedictionary.com/ và http://www.ozdic.com/ (để tra collocation). Lưu ý là để học thành ngữ cho đúng nguyên tắc, bạn phải học theo văn cảnh, tức là gặp ở đâu, thì bắt chước theo đúng cách đó. Đừng thấy trong từ điển có 1 câu hay hay, rồi mang đi ghép vào khắp nơi. Kết quả chắc chắn là rất tệ đó.
(*)"For some reasons" là dạng rút gọn của "For some reasons that I do not fully understand". Dịch chuẩn nhất thì sẽ thành "Tôi không biết tại sao, nhưng...." (dạng tương đương trong tiếng Anh là "....though I don't even know why.")
Nghe thì đơn giản, nhưng nếu không phải dân chuyên, thì chuyện ném cả bản dịch vào Google Trans xong đi edit lại là bình thường. Và nếu cứ dựa theo bản dịch từng từ lẻ tẻ đó thì chuyện cắt mất, hoặc thậm chí thay đổi hoàn toàn nghĩa gốc là hiển nhiên.
Nói chay thì hơi chán, chúng ta đi vào ví dụ đầu tiên luôn. Mình cá là nhiều bạn đã được học câu này ở trường: "She is my cup of tea."
Nếu cứ dịch theo nghĩa đen: "Cô ta là cốc uống trà của tôi." thì chỉ nghe thôi đã thấy chối tai. Nghĩa chuẩn của cụm từ in đậm trên, là "người mà tôi ưa thích".
Khi một số từ đặc biệt, đứng cạnh nhau, tạo ra một lớp nghĩa hoàn toàn khác so với ghép đơn lẻ, thì ta gọi đó là thành ngữ (idiom). Trong tiếng Việt có vô số thành ngữ kiểu này, mạn phép không nêu ra.
Ví dụ đầu tiên thuộc diện quá đơn giản. Bây giờ hãy đi đến một ví dụ mang tính "thực chiến" hơn, và đòi hỏi sự nhạy cảm hơn. Câu sau đây trích từ tập 8 mùa 1 series How I Met Your Mother: "Lemon Law is gonna be a thing. - Barney Stinson."
Nếu bạn cũng dịch thẳng thừng giống như nhóm kites.vn rằng "Luật Lemon sẽ trở thành một cái gì đó." thì, ờ, chắc bạn cũng nhận ra là có vẻ không ổn lắm. Lí do như sau: Tiếng Anh đề cao sự chắc chắn trong câu chữ hơn tiếng Việt, nhưng lại thích nói giảm nói tránh hơn (để không động chạm vào cái tôi của nhau). "A thing" ở đây có thể coi là rút gọn của "a very important thing" hoặc "a thing that everyone will recognize". Trong ví dụ trên, "a thing" nên được dịch thành "trào lưu" hoặc "xu thế mới" (phenomenon/trend).
Ok, chắc là sẽ có người kêu rằng, thành ngữ là vấn đề rất khó, vậy thì học như thế nào? Vậy thì đầu tiên các bạn phải biết phân biệt thành ngữ ra làm 2 loại:
- Loại 1 giống như ví dụ 1, sử dụng nhiều hình ảnh mang tính ẩn dụ/nhân hóa. Có thể kể thêm như "it's raining cats and dogs", hay "cool as a cucumber"... Những thứ này được gọi là cliché, và lời khuyên của mình là trừ khi phải dịch, còn không thì đừng có học cho tốn công. Lí do rất đơn giản, mấy cái này tương đương ca dao tục ngữ của tiếng Việt, và bạn có sử dụng chúng thường xuyên trong văn nói hay viết không? Chắc chắn là không.
- Loại 2 giống như ví dụ 2, là những cụm từ nhìn qua rất phổ thông nhưng đọc lên thì có vẻ không hợp văn cảnh (lưu ý, là có vẻ, còn nếu lạ tai 100% thì là loại 1). Ví dụ như "for some reasons" (*), "not necessary"... Dạng này được gọi là idiomatic language. Hồi mình học thi IELTS thì cũng phải chú ý học kha khá những thứ này, và các giám thị cũng nói rằng họ thích những thí sinh biết dùng chúng, nên cố mà học. Trong kì thi TOEFL hay IELTS, cái quan trọng không phải là dùng từ độc đáo và hiếm, mà là nói sao cho giống người bản xứ nhất, nên idiomatic language >> cliché.
Vậy làm sao để học thành ngữ cho hiệu quả? Cách đơn giản nhất là đọc truyện/xem phim/nghe nhạc, và phải thật nhiều. Chỉ có đọc nhiều, thì bạn mới biết được những thành ngữ nào hay được dân bản xứ sử dụng.
Nếu muốn nhanh chóng hơn, bạn có thể vào đọc các bài blog/wiki/ tham gia các diễn đàn về các chủ đề mà bạn thích. Ví dụ như mình thích khoa học thường thức, thì thường lên wikipedia tiếng Anh đọc về chúng, đồng thời cũng hay lên các diễn đàn để chém gió. Bất cứ chủ đề gì cũng được tất, từ thể thao cho đến chính trị blah blah.
Còn nếu chỉ đơn giản là cần dịch cho xong thì nên tra từ điển thành ngữ. Mình hay dùng http://idioms.thefreedictionary.com/ và http://www.ozdic.com/ (để tra collocation). Lưu ý là để học thành ngữ cho đúng nguyên tắc, bạn phải học theo văn cảnh, tức là gặp ở đâu, thì bắt chước theo đúng cách đó. Đừng thấy trong từ điển có 1 câu hay hay, rồi mang đi ghép vào khắp nơi. Kết quả chắc chắn là rất tệ đó.
(*)"For some reasons" là dạng rút gọn của "For some reasons that I do not fully understand". Dịch chuẩn nhất thì sẽ thành "Tôi không biết tại sao, nhưng...." (dạng tương đương trong tiếng Anh là "....though I don't even know why.")
Last edited:
